آیه ایلاء
| مشخصات آیه | |
|---|---|
| نام آیه | آیه ایلاء |
| واقع در سوره | بقره |
| شماره آیه | ۲۲۶ |
| جزء | ۲ |
| اطلاعات محتوایی | |
| شأن نزول | محکومیت ایلاء از رسوم جاهلیت |
| مکان نزول | مدینه |
| موضوع | ایلاء |
| درباره | احکام زندگی خانوادگی و محکومیت ایلاء و راه‌های گشودن سوگند ایلاء |
| سایر | احکام جدایی زن و مرد |
آیه ایلاء (بقره:۲۲۶) به احکام ایلاء از رسوم جاهلیت در زمینه جدایی زوجین می‌پردازد. ایلاء به معنای سوگندی است که مرد از روی خشم، برای ترک آمیزش با همسر خود به زبان می‌آورد. سوگند ایلاء، یکی از اقسام طلاق در زمان جاهلیت بود که برای تحت فشار قرار دادن زن و جلوگیری از ازدواج مجدد وی صورت می‌گرفت و او را سرگردان می‌ساخت. خداوند در این آیه علاوه بر محکوم کردن آن، احکام و راه‌های گشودن آن سوگند را بیان کرده است.
بر اساس حکم آیه، مرد می‌تواند تا چهار ماه با همسر خود نزدیکی نکند اما پس از گذشت این مدت یا باید رجوع کرده و یا همسر خود را طلاق دهد. در صورت خودداری مرد و شکایت همسر، حاکم شرع موظف است تا او را زندانی کرده تا به یکی از دو امر رجوع و طلاق رضایت دهد. طبق برداشت از ادامه آیه، شکستن سوگند و برگشتن به سوی همسر، قبل از چهار ماه، گناهی را در پی ندارد اما باید کفاره شکسن سوگند را بپردازد. به باور برخی از مفسران، اسلام به طور کلی حکم ایلاء را ابطال نکرده است اما آثار سوء آن را از بین برده است.
متن و ترجمه آیه
لِّلَّذِينَ يُؤْلُونَ مِن نِّسَآئِهِمْ تَرَبُّصُ أَرْبَعَةِ أَشْهُرٍ فَإِنْ فَآؤُوا فَإِنَّ اللّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ ﴿۲۲۶﴾
|
آنان که سوگند می‌خورند که تا ابد از زنان خود دوری کنند، تنها چهار ماه مهلت دارند، اگر برگشتند خدا آمرزنده و رحیم است.(بقره، ۲۲۶)
|
معرفی اجمالی و سبب نزول
آیه ۲۲۶ سوره بقره آیه ایلاء نام گرفته است. این آیه و آیات بعد، بعضی از احکام زندگی خانوادگی و به‌خصوص احکام جدایی مرد و زن از یکدیگر را مورد بررسی قرار داده که نخستین بحث آن، حکم ایلاء است.
سنت ایلاء که به آن طلاق اهل جاهلیت نیز گفته می‌شود، یکی از سنت‌های غلط دوران جاهلیت محسوب می‌شد؛ بدین‌گونه که هر زمان مردی از همسر خود متنفر می‌شد، سوگند یاد می‌کرد که با همسر خود همبستر نگردد و به مدت یک سال یا دو سال یا بیشتر از دوسال و یا تا آخر عمر، نه با زن همبستر می‌شد و نه او را طلاق می‌داد.
هدف از این کار، تحت فشار قرار دادن زن، اذیت و آزار، سرگردانی و جلوگیری از ازدواج مجدد وی بیان شده است. خداوند در این آیه با این سنت غلط مبارزه نموده و راه‌های گشودن این سوگند را بیان و به نفع زنان و احیاء حقوق آنان حکم می‌کند.
مفهوم‌شناسی و تفسیر آیه
ایلاء در شریعت به معنای سوگند است که مرد برای ترک آمیزش با همسر خود به زبان می‌آورد و مدت آن بیش از چهار ماه یا بیشتر است.
براساس آیه ایلاء، مرد پس از گذشت فرصت چهار ماهه، یا باید به همسر خود رجوع کرده و یا وی را طلاق دهد و نمی‌تواند زن را برای همیشه در این حالت نگه دارد. بعد از گذشت چهار ماه از خودداری مرد و شکایت همسر از وی، حاکم شرع او را مجبور می‌کند که یا رجوع کرده و کفاره بپردازد و یا همسرش را طلاق دهد. اگر از انجام هر دو امتناع کرد حاکم شرع می‌تواند او را زندانی کرده تا به یکی از دو امر رجوع و طلاق راضی شود. این یکی از موارد استثنایی است که حاکم شرع برای جلوگیری از دعوا، حق بازداشت دارد.
دلیل واقع شدن ایلاء به خاطر صحیح دانستن حکم جاهلیت نیست بلکه به خاطر قسمی است که مرد به زبان می‌آورد. تحقق سوگند ایلاء، سوگند به اسماء، ذات و صفات الهی است و باید به صورت خشم و اعتراض باشد؛ هر چند برخی فرقی بین سوگند در هنگام خشم و اعتراض و سوگند در حالت رضا نمی‌دانند. در اینکه قسم بر ترک سخن گفتن با زوجه و یا عدم پرداخت انفاق نیز شامل حکم ایلاء می‌شود، در بین علما اختلاف وجود دارد. طبق برداشت از ادامه آیه، شکستن سوگند ایلاء و برگشتن به سوی همسر گناهی در پی ندارد؛ هرچند باید کفاره آن را پرداخت نماید.
به باور مکارم شیرازی یکی از مفسران معاصر، اسلام حکم ایلاء را به طور کلی ابطال نکرده است اما آثار سوء آن را از بین برده است، زیرا اجازه نمی‌دهد زن به وسیله همسر خود سرگردان بماند و مدت چهار ماه به عنوان ضرب الاجل، بیان این نکته است که آمیزش جنسی به عنوان یک واجب شرعی در هر چهار ماه لازم است البته در صورتی که در همین مدت نیز سبب گرفتاری در گناه نشود؛ در غیر این صورت لازم است این فاصله کمتر باشد.
شروط تحقق
برای تحقق ایلاء شروطی ذکر شده است که برخی از آنها عبارت‌اند از:
- زوجه مدخول بها باشد (شوهرش قبلا با وی نزدیکی کرده باشد).
- ایلاء تنها با سوگند به خداوند محقق می‌شود.
- ایلاء یا باید دائمی باشد مثلًا سوگند بخورد که هیچ وقت با همسر خود همبستر نخواهد شد و یا اگر موقتی است باید مدت آن بیش از چهار ماه باشد. در غیر این صورت، ایلاء نخواهد بود.
- از روی خشم و غضب و به قصد ضرر زدن به زن باشد و اگر به جهت مریضی زن و یا مسائل دیگر که به نفع زن تمام می‌شود، ایلاء نخواهد بود.
جستارهای وابسته
پانویس
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۷۰.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۴۲۹؛ ابن عربی، احکام القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۱، ۱۷۷؛ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۶۸؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۵۴.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۵۵؛ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۵۳۱؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۴۲۹؛ بیضاوی، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۴۰؛ طوسی، التبیان، بیروت، ج۲، ص۲۳۲؛ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۳۹.
- ↑ جرجانی، درج الدرر، ۱۴۳۰ق، ج۱، ص۳۲۳.
- ↑ ابن عربی، احکام القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۷۷.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۶۹.
- ↑ فیض کاشانی، تفسیر الصافی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۲۵۵.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۶۹.
- ↑ طوسی، التبیان، بیروت، ص۱۰۸.
- ↑ ابوحیان، البحر المحیط، ۱۴۲۰ق، ج۲، ص۴۴۵؛ طوسی، التبیان، بیروت، ص۱۰۸؛ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۴۹.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۴۹.
- ↑ طبرانی، التفسیر الکبیر، ۲۰۰۸م، ج۱، ص۳۹۸؛ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۴۲۹؛ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۵۳۲.
- ↑ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۲۴؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ۲۲۶؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۷۰؛ ابوالفتوح رازی، روض الجنان و روح الجنان، ۱۴۰۸ق، ج۳، ص۲۵۴.
- ↑ فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۴۲۹؛ بیضاوی، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، ۱۴۱۸ق، ج۱، ص۱۴۰؛ طوسی، التبیان، بیروت، ج۲، ص۲۳۲؛ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۳۹.
- ↑ دینوری، الواضح، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۷۴.
- ↑ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۵۳۱.
- ↑ طبرسی، جوامع الجامع، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۲۴؛ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۳۹؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۷۰.
- ↑ طالقانی، پرتوی از قرآن، ۱۳۶۲ش، ج۲، ص۱۴۲.
- ↑ آلوسی، روح المعانی، ۱۴۱۵ق، ج۱، ص۵۲۲.
- ↑ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۷۰؛ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۵۳۱.
- ↑ ثعلبی، الکشف و البیان، ۱۴۲۲ق، ج۲، ص۱۶۸؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۲۶.
- ↑ ابن عربی، احکام القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۷۸؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۷۰.
- ↑ ابن عربی، احکام القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۷۸.
- ↑ سلطان علیشاه، ترجمه تفسیر بیان السعاده، ۱۳۷۲ش، ج۳، ص۱۳؛ طبرسی، مجمع البیان، ۱۳۷۲ش، ج۲، ص۵۷۰؛ طباطبایی، المیزان، ۱۳۹۰ق، ج۲، ص۲۲۶.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۱۳۷۱ش، ج۲، ص۱۵۰.
- ↑ مغنیه، التفسیر الکاشف، ۱۴۲۴ق، ج۱، ص۳۳۹.
- ↑ ابن عربی، احکام القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۷۷.
- ↑ زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۶۹؛ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۵۳۱.
- ↑ ابن عربی، احکام القرآن، ۱۴۰۸ق، ج۱، ص۱۷۷.
- ↑ جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، ج۱، ص۵۳۱.
- ↑ الإیلاء من المرأة أن یقول: و اللَّه لا أقربک أربعة أشهر فصاعداً علی التقلید بالأشهر. أو لا أقربک علی الإطلاق. به عنوان مثال مرد به همسر خود بگوید: به خدا قسم با تو به مدت بیش از چهار ماه نزدیکی نخواهم کرد یا و یا اینکه به صورت مطلق بگوید با تو برای همیشه نزدیکی نخواهم کرد. (زمخشری، الکشاف، ۱۴۰۷ق، ج۱، ص۲۶۹.) و یا با الفاظی دیگر که همین معنا را برساند همچون اللّه لا أجامعک، و لا أباضعک، و لا أقربک. (فخر رازی، التفسیر الکبیر، ۱۴۲۰ق، ج۶، ص۴۲۹.)
- ↑ به نوعی می‌توان گفت که مردان این حق را دارند که تا چهار ماه از زنانشان کناره‌گیری کنند.(طبرسی، جوامع الجامع، ۱۴۱۲ق، ج۱، ص۱۲۴.)
- ↑ علی بن ابراهیم قمی در کتاب تفسیر خود روایتی از امام صادق(ع) آورده است که در آن چیستی و حکم آن بیان شده است. عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ: الْإِیلَاءُ هُوَ أَنْ یحْلِفَ الرَّجُلُ عَلَی امْرَأَتِهِ أَلَّا یجَامِعَهَا فَإِنْ صَبَرَتْ عَلَیهِ فَلَهَا أَنْ تَصْبِرَ، فَإِنْ رَفَعَتْهُ إِلَی الْإِمَامِ أَنْظَرَهُ أَرْبَعَةَ أَشْهُرٍ- ثُمَّ یقُولُ لَهُ بَعْدَ ذَلِک إِمَّا أَنْ تَرْجِعَ إِلَی الْمُنَاکحَةِ وَ إِمَّا أَنْ تُطَلِّقَ وَ إِلَّا حَبَسْتُک أَبَداً.(قمی، تفسیر القمی، ۱۳۶۳ش، ج۱، ص۷۳.)عیاشی نیز در کتاب تفسیر خود علاوه بر ذکر این روایت، احادیث دیگری نیز ذکر می‌کند.(عیاشی، تفسیر العیاشی، ۱۳۸۰ق، ج۱، ص۱۱۳.)
منابع
- آلوسی، سید محمود، روح المعانی فی تفسیر القرآن العظیم، تحقیق علی عبدالباری عطیه، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۱۵ق.
- ابن عربی، محمد بن عبدالله، ابن عربی، احکام القرآن، ۱۴۰۸ق، بیروت، دارالجیل، ۱۴۰۸ق.
- ابوالفتوح رازی، حسین بن علی، روض الجنان و روح الجنان فی تفسیر القرآن، مشهد، آستان قدس رضوی، ۱۴۰۸ق.
- ابوحیان، محمد بن یوسف، البحر المحیط فی التفسیر، بیروت، دارالفکر، ۱۴۲۰ق.
- بیضاوی، عبدالله بن عمر، أنوار التنزیل و أسرار التأویل، بیروت،دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۱۸ق.
- ثعلبی، احمد بن محمد، الکشف و البیان المعروف تفسیر الثعلبی، بیروت،دار إحیاء التراث العربی، ۱۴۲۲ق.
- جرجانی، عبدالقاهر بن عبدالرحمن، درج الدرر فی تفسیر القرآن العظیم، عمان اردن، دارالفکر، ۱۴۳۰ق.
- جعفری، یعقوب، جعفری، تفسیر کوثر، ۱۳۷۶ش، قم، مؤسسه انتشارات هجرت، ۱۳۷۶ش.
- دینوری، عبدالله بن محمد، الواضح فی تفسیر القرآن الکریم، بیروت، دارالکتب العلمیة، ۱۴۲۴ق.
- زمخشری، محمود بن عمر، الکشاف عن حقائق غوامض التنزیل و عیون الأقاویل فی وجوه التأویل، بیروت، دارالکتاب العربی، چاپ سوم، ۱۴۰۷ق.
- سلطان علیشاه، محمد بن حیدر، متن و ترجمه فارسی تفسیر بیان السعادة فی مقامات العبادة، تهران، سرالاسرار، ۱۳۷۲ش.
- طالقانی، محمود، پرتوی از قرآن، تهران، شرکت سهامی انتشار، چاپ چهارم، ۱۳۶۲ش.
- طباطبایی، محمدحسین، المیزان فی تفسیر القرآن، بیروت، مؤسسة الأعلمی للمطبوعات، چاپ دوم، ۱۳۹۰ق.
- طبرانی، سلیمان بن احمد، التفسیر الکبیر: تفسیر القرآن العظیم، اربد اردن، دارالکتاب الثقافی، ۲۰۰۸م.
- طبرسی، فضل بن حسن، تفسیر جوامع الجامع، قم، حوزه علمیه قم، مرکز مدیریت، ۱۴۱۲ق.
- طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، ناصر خسرو، چاپ سوم، ۱۳۷۲ش.
- طوسی، محمد بن حسن، التبیان فی تفسیر القرآن، بیروت،دار إحیاء التراث العربی، بی‌تا.
- عیاشی، محمد بن مسعود، تفسیر العیاشی، تحقیق هاشم رسولی محلاتی، تهران، المطبعه العمیه، ۱۳۸۰ق.
- فخر رازی، محمد بن عمر، التفسیر الکبیر (مفاتیح الغیب)، بیروت،دار إحیاء التراث العربی، چاپ سوم، ۱۴۲۰ق.
- فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، تفسیر الصافی، تهران، مکتبة الصدر، چاپ دوم، ۱۴۱۵ق.
- قمی، علی بن ابراهیم، تفسیر القمی، قم، دارالکتاب، چاپ سوم، ۱۳۶۳ش.
- مغنیه، محمدجواد، التفسیر الکاشف، قم، دارالکتاب الإسلامی، ۱۴۲۴ق.
- مکارم شیرازی، ناصر، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الإسلامیة، چاپ دهم، ۱۳۷۱ش.